Θετική Ψυχολογία και Αντιμετώπιση Επαγγελματικής Εξουθένωσης: Πώς να Ανακτήσεις τη Δύναμή Σου

Ορισμός και Χαρακτηριστικά

Ως σύνδρομο επαγγελματικής εξάντλησης ορίζεται η ατομική αντίδραση στο παρατεταμένο εργασιακό στρες, το οποίο προοδευτικά γίνεται χρόνιο, με αποτέλεσμα να παρατηρούνται αλλοιώσεις στην ψυχική υγεία (Montero-Marín, 2016). Η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) είναι ένα κοινό ψυχολογικό σύνδρομο που αποτελείται από τα τρία ακόλουθα χαρακτηριστικά: (α) εξάντληση, η οποία παρατηρείται τόσο σε πνευματικό επίπεδο όσο και σε σωματικό και συναισθηματικό, (β) απομόνωση, και (γ) απουσία προσωπικής ολοκλήρωσης και αίσθησης νοήματος (Rodrigues et al., 2018). Όσον αφορά το δεύτερο χαρακτηριστικό της απομόνωσης, οι άνθρωποι αδιαφορούν για τις συναδελφικές σχέσεις και τη σύναψη υγιών και ποιοτικών φιλικών δεσμών (Maslach, 2006). Οι ίδιοι απομακρύνονται σταδιακά από το οικείο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, καθώς δεν συμμετέχουν σε κοινές εξόδους και δραστηριότητες λόγω της κούρασης, με αποτέλεσμα να συρρικνώνεται το κοινωνικό τους δίκτυο. Τα άτομα που βιώνουν την επαγγελματική εξουθένωση δεν νιώθουν πληρότητα από τις επαγγελματικές τους επιλογές, γι’ αυτό και αισθάνονται λιγότερο παραγωγικά και δημιουργικά, ενώ το κυρίαρχο συναίσθημα μετά την κόπωση είναι το αίσθημα κενού και ματαιότητας (Edú-Valsania et al., 2022).

Που οφείλεται η επαγγελματική εξουθένωση

Σύμφωνα με τους Edú-Valsania κ. ά. (2022), υπάρχουν συγκεκριμένοι παράγοντες και συνθήκες που προκαλούν ή διατηρούν την επαγγελματική εξουθένωση και διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τους οργανωτικούς παράγοντες, δηλαδή το φόρτο εργασίας και τις συναισθηματικές απαιτήσεις. Ενώ η δεύτερη κατηγορία αφορά τους ατομικούς παράγοντες, δηλαδή την προσωπικότητα του κάθε εργαζόμενου και τους μηχανισμούς αντιμετώπισης που ο καθένας επιλέγει. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες αρκούν μόνο οι οργανωτικοί παράγοντες για την επαγγελματική κόπωση, καθώς η ισχύ τους είναι μεγάλη. Υπό αυτές τις συνθήκες, η θετική σκέψη, η βίωση θετικών συναισθημάτων όπως η αισιοδοξία, η ελπίδα και η πίστη αλλά και η ενεργητική αντιμετώπιση μειώνουν σημαντικά και επιβραδύνουν την αρνητική επίδραση των οργανωτικών παραγόντων και τις συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης (Edú-Valsania et al., 2022).

Ο αντίκτυπος της επαγγελματικής εξουθένωσης

Οι επιπτώσεις της επαγγελματικής εξάντλησης επηρεάζουν αρνητικά την προσωπική και την κοινωνική λειτουργία του ατόμου, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας της ίδιας της εργασιακής εμπειρίας. Παράλληλα, παρατηρείται ότι η κόπωση που προκαλείται από το εργασιακό στρες βλάπτει τη σωματική και την ψυχική υγεία του κάθε εργαζόμενου, ενώ φθείρει και όλους τους ανθρώπους που αλληλοεπιδρούν με το συγκεκριμένο άτομο. Επομένως, οι συνέπειες της επαγγελματικής εξουθένωσης δεν είναι μόνο άμεσες,  αφού δεν επηρεάζεται μεμονωμένα κάθε εργαζόμενος, αλλά έμμεσα επηρεάζεται και ο περίγυρός του. Εν κατακλείδι, η επαγγελματική εξάντληση έχει δύο διαστάσεις την ατομική και την κοινωνική διάσταση (Maslach & Leiter, 2016). Ο Lovo (2020), υποστήριξε ότι είναι τεράστιος και αρνητικός ο αντίκτυπος που έχει η επαγγελματική εξάντληση τόσο στην εργασία όσο και στην προσωπική ζωή των ανθρώπων, γεγονός που επηρεάζει την οικονομία και τη δημόσια υγεία των χωρών. Η επαγγελματική εξουθένωση λοιπόν, επηρεάζει σε πολλαπλά επίπεδα και με αρνητικό τρόπο την ποιότητα ζωής των εργαζομένων.

Μέθοδοι Αντιμετώπισης

Η θετική ψυχολογία ως νέα και πρωτοποριακή προσέγγιση μπορεί να πλαισιώσει αποτελεσματικά το ζήτημα της επαγγελματικής εξουθένωσης, καθώς αξιοποιεί το μέγιστο των ανθρώπινων δυνατοτήτων, τα δυνατά στοιχεία του χαρακτήρα κάθε εργαζόμενου και το επίπεδο λειτουργικότητας του καθενός, προσφέροντας έτσι την ευκαιρία στους ανθρώπους να ανθίσουν (Seligman & Csikszentmihalyi, 2000̇  Seligman, 2011). Η θετική ψυχολογία εστιάζει στο να νιώθει καλά ο εργαζόμενος και να λειτουργεί αποτελεσματικά, προάγοντας έτσι την ατομική ευημερία και συμβάλλοντας θετικά στις εργασιακές απαιτήσεις (Fleming, 2006̇ Ryff, 2013). Μέσω παρεμβάσεων της θετικής ψυχολογίας εφαρμόζονται στρατηγικές όπως είναι: (1) ασκήσεις ευγνωμοσύνης, (2) ασκήσεις ενσυνειδητότητας, (3) πράξεις καλοσύνης, (4) πράξεις συγχώρεσης και τέλος (5) δραστηριότητες που προάγουν την ευημερία. Οι συγκεκριμένες στρατηγικές επιδρούν θετικά και αποτελεσματικά στους τρεις βασικούς τομείς της ανθρώπινης υπόστασης, τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά (Fredrickson et al., 2008̇ Gander et al., 2016). Επομένως, αξιοποιώντας τις στρατηγικές της θετικής ψυχολογίας στα εργασιακά πλαίσια επιτυγχάνεται η συναισθηματική και πνευματική ανάταση και η ψυχική υγεία και ευημερία των εργαζόμενων, γεγονός που αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την εκδήλωση της επαγγελματικής κόπωσης.

Ο ρόλος του PERMA

Η ψυχική ευεξία επιτυγχάνεται  μέσα από τα θετικά συναισθήματα, τα οποία καλλιεργούνται μέσω της προσπάθειας, των σχέσεων και της αισιόδοξης προοπτικής. Ο δεύτερος πυλώνας της ευημερίας είναι η δέσμευση, δηλαδή η ενεργή συμμετοχή σε ευχάριστες δραστηριότητες που αναπτύσσουν τη διανόηση, τις δεξιότητες και τις συναισθηματικές ικανότητες. Ο τομέας των σχέσεων είναι εξίσου σημαντικός, καθώς η δημιουργία ουσιαστικών κοινωνικών συνδέσεων συμβάλλει στην ψυχική υγεία των ατόμων. Συγκεκριμένα, σε ένα εργασιακό περιβάλλον οι συναδελφικές σχέσεις καθορίζουν σημαντικά την ποιότητα της εργασιακής εμπειρίας, την παραγωγικότητα και τα ψυχικά αποθέματα ενέργειας. Ένας ακόμη παράγοντας που συμβάλλει στη συναισθηματική ευημερία, είναι η νοηματοδότηση. Η απόδοση νοήματος που ο κάθε άνθρωπος προσδίδει στην εργασία του, την επαγγελματική του εμπειρία και τον τομέα εξειδίκευσής του, αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την εκδήλωση επαγγελματικής εξουθένωσης  (Seligman  & Csikszentmihalyi, 2000̇  Seligman, 2011). Όταν οι εργαζόμενοι κάνουν κάτι που τους προσφέρει νόημα και τους γεμίζει νιώθουν ολοκληρωμένοι και χαρούμενοι, γεγονός που καθυστερεί την εκδήλωση της συναισθηματικής, πνευματικής και σωματικής κούρασης. Τέλος, τα επιτεύγματα δηλαδή ο προσδιορισμός των στόχων, η επίτευξη και η συνακόλουθη αναγνώριση που τα συνοδεύει προσφέρουν μια αίσθηση πληρότητας. Γι’ αυτό η σημασία της επίτευξης είτε ατομικών είτε ομαδικών εργασιακών επιτευγμάτων, είναι καθοριστική για τους εργαζόμενους (Seligman  & Csikszentmihalyi, 2000̇  Seligman, 2011).

Σύμφωνα με τον Seligman (2011), το μοντέλο ευημερίας PERMA περιλαμβάνει τη βίωση των θετικών συναισθημάτων (positive emotions), τη δέσμευση (engagement), τις σχέσεις (relationships), τη νοηματοδότηση (meaning), και τα επιτεύγματα (accomplishment). Το συγκεκριμένο λοιπόν μοντέλο, παρέχει ένα πλαίσιο για την προώθηση της κατανόησης των στοιχείων εκείνων που μπορούν να συμβάλλουν στην βελτίωση και τη μέγιστη επίτευξη της ικανοποίησης και της δημιουργικότητας από τη ζωή (Seligman, 2011). Συμπερασματικά, η εφαρμογή και η αξιοποίηση του μοντέλου PERMA στα εργασιακά περιβάλλοντα θα αποτελεί αντισταθμιστικό παράγοντα ως προς την εκδήλωση της επαγγελματικής εξουθένωσης.

Αν αισθάνεστε εξουθενωμένοι και δεν βρίσκετε διέξοδο μόνοι σας επικοινωνήστε μαζί μας στο coach@hectorkostakis.com

Βιβλιογραφία

• Edú-Valsania, S., Laguía, A., & Moriano, J. A. (2022). Burnout: A review of theory and measurement. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1780.

• Fleming, A. W. (2006). Positive psychology" three good things in life" and measuring happiness, positive and negative affectivity, optimism/hope, and well-being (Doctoral dissertation, SUNY College at Brockport).

• Fredrickson, B. L., Cohn, M. A., Coffey, K. A., Pek, J., & Finkel, S. M. (2008). Open hearts build lives: positive emotions, induced through loving-kindness meditation, build consequential personal resources. Journal of personality and social psychology, 95(5), 1045.

• Gander, F., Proyer, R. T., & Ruch, W. (2016). Positive psychology interventions addressing pleasure, engagement, meaning, positive relationships, and accomplishment increase well- being and ameliorate depressive symptoms: A randomized, placebo-controlled online study. Frontiers in psychology, 7, 686.

• Lovo, J. (2020). Síndrome de burnout: Un problema moderno. Entorno, (70), 110-120.

• Maslach, C. (2006). Understanding job burnout. Stress and quality of working life: Current perspectives in occupational health, 37-51.

• Montero-Marín, J. (2016). El síndrome de burnout y sus diferentes manifestaciones clínicas: una propuesta para la intervención. Anestesia Analgesia Reanimación, 29(1), 4-4.

• Maslach, C., & Leiter, M. P. (2016). Burnout. In Stress: Concepts, cognition, emotion, and behavior (pp. 351-357). Academic Press.

• Rodrigues, H., Cobucci, R., Oliveira, A., Cabral, J. V., Medeiros, L., Gurgel, K., et. al (2018). Burnout syndrome among medical residents: A systematic review and meta-analysis. PloS one, 13(11), e0206840.

• Ryff, C. D. (2013). Psychological well-being revisited: Advances in the science and practice of eudaimonia. Psychotherapy and psychosomatics, 83(1), 10-28.

• Seligman, M. E., & Csikszentmihalyi, M. (2000). Positive psychology: An introduction (Vol.55, No. 1, p. 5). American Psychological Association.

• Seligman, M. E. (2011). Flourish: A visionary new understanding of happiness and well-

  being. Simon and Schuster.